Günümüz insanları hepçil mi yoksa etçil mi?

D

oğadaki herbivor (otçul) ve karnivor (etçil) canlıların vücut yapısı incelendiğinde insan hangi gruba benzer?
~Etçillerin uzantıları pençelerdir; otçulların elleri veya toynakları vardır.
~Etçillerin dişleri keskin, otçulların çoğunlukla düzdür ve öğütme işlemi için azı dişleri vardır.
~Etçiller besini çiğnemeye ihtiyaç duymadan tüm olarak yutarken, otçulların iyice çiğnemesi gerekir.
~Etçillerin mideiçi pH'ı 1, otçullarınki 4-5 arasındadır.
~Etçillerin bağırsak yolu kısa (vücut uzunluğunun 3 katı), otçullarınki uzundur (vücut uzunluğunun 12 katı).
~Etçiller nefes nefese kalarak, otçullar terleyerek vücutlarını soğutur.
~Etçiller kendi C vitaminini üretirken otçullar besinlerinden alırlar.
~Etçiller A vitaminini detoksifiye ederken otçullar bunu yapamaz.

Çoğu insan sebze-meyve ve et de yediği için omnivor (hepçil) grubuna girsede, insan vücudu otçul vücut özelliklerine benzer. Bitki ağırlıklı beslenmeli gibi görünür.

Etin önemi, etin türüne göre değişmekle birlikte biyokimyasal içeriği özellikle gerekli tüm amino asitleri içeren protein ve B12 vitamini, kolin, demir, çinko, riboflavin, B6 vitamini, fosfor, omega 3 kaynağı oluşudur. Ette ortalama %20 protein, %75 su ve çeşitli oranlarda yağ, mineral vitamin bulunur.

Ilımlı miktar et, etçil olmayan vücut sistemine sahip insana yeterlidir. Fakat nüfus artışına ek, dünya çapında artan gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) çoğunlukla et talebinde de artışla sonuçlanır. Küresel olarak kişi başı tüketilen ortalama et miktarı, 50 yılda neredeyse ikiye katlanır. 1961'de yaklaşık 23 kg iken 2014'te 43 kilograma yükselir. Günümüzde et tüketimi 1961 yılına göre dört kat artar.

Bu etçilliğin nedeni aşırı tüketim modasının yanında, bir de protein tüketiminin bir takıntı haline gelmesidir. Halbuki insanın sağlıklı olarak yaşam sürdürebilmesi için gerekli protein yalnızca etten değil, farklı sindirilebilirlik ve kaliteye sahip, et harici diğer hayvansal ve bitkisel ürünlerden de karşılanır.

Ne kadar protein gerek?
Yaş, cinsiyet vb farklılıklara girmeden düşünülürse, sağlıklı bir kişi için kabaca günlük ortalama protein ihtiyacı kilogram başına 0.8 gramdır. 70 kg sağlıklı bir yetişkin için günlük 70kgx0.8g/kg= 56gram protein eder. Yıllık protein ihtiyacı 56gx365= 20,440 gramdır.

Bu proteinin tamamı etten kaşılamak isteyen etçil birine, (100 gram ette ortalama 20-25 gram protein olduğu düşünülürse) 20,440g protein için kişibaşı yıllık 81.76-102.2 kg et gerekecekti. Somutlaştırmak gerekirse 100 kg, yarım inek ve 50 tavuğa eşittir. Ama, insan etçil bir canlı değilde daha çok otçul bir canlıya benzer sisteme sahiptir, başka besinlerde yer.
Ortalama bir günde, et harici tüketilen bazı besinlerden alınan protein miktarına bakılırsa:
    1 yumurta ~6 g protein
    1 tutam maydanoz, nane ~1 g protein
    1 dilim peynir ~5 g protein
    1 avuç yer fıstığı ~9 g protein
    1 avuç kuru kayısı ~1 g protein
    1 kase yoğurt ~6 g protein
    1 kase salata ~1 g protein
    1 kase tarhana çorbası ~5 g protein
+  1 kase mercimek yemeği ~12 g protein

---

Günlük toplamda ~46g protein gelmiş olur. Geriye kalan günlük 56-46= 10g protein etten karşılanacaksa, yıllık 10gx365=3650g protein için yıllık yaklaşık 15-18 kg et yetişkin bir insan için yeterlidir. (100 gram et ~20-25g protein)

Bu besinlerin sağlığa etkisi nedir?
Bir araştırmada 5.800'den fazla gıda değerlendirilerek, insanlara beslenme hastalıkları yükü ve çevre üzerindeki etkilerine göre sıraladı. Sağlık Beslenme Endeksi'ne (HENI) dayanan araştırmada, tüketilen bir porsiyon gıdayla ilişkili sağlıklı yaşam dakikalarındaki net yararlı veya zararlı sağlık yükü hesaplandı. Endeks, hastalık riski ile bireyin tek bir gıda seçiminin ilişkisini belirleyen Küresel Hastalık Yükü (GBD) ve ABD beslenme profilinden uyarlandı.

İnsan hayatında kaç dakika aldığı/verdiği hesaplanan gıdalar, sağlık etkisine göre yeşil, sarı ve kırmızı olarak gruplara ayrıldı. Buna göre bir porsiyon kabuklu yemiş yemek 26 dakikalık ekstra sağlıklı ömür eklenmesine yardımcı olabilir. Ömrü uzattığı düşünülen yeşil gruptaki gıdalar arasında sert kabuklu yemişler, baklagil, meyve, sebzeler bulunuyor.

Aksine sağlıklı ömürden dakikalar azaltan kırmızı grupta şekerli içeceklerle birlikte işlenmiş et yer alıyor. Örneğin bir sosisli sandviç yemek 36 dakikalık sağlıklı yaşama mal olabilir.

Peki dünya ne kadar et tüketir, eti en çok kim yer?
Dünya genelinde en az et tüketimi Hindistan, Nijerya ve Etiyopya'da. Avrupa ülkelerinde kasaptan alınan löp etle birlikte, fast food, şarküteri ürünleri dahil az işlenmiş, aşırı işlenmiş hertürlü et ürünlerinin yıllık tüketim haritası ise şöyledir:

Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) 2018 yılı verilerine göre Avrupa'da İspanya, Portekiz ve İzlanda en fazla et tüketen ilk ülkeler olur. Kişi başına yıllık ortalama et tüketimi en az olan ülkelerse Arnavutluk, Moldova, Makedonya ve Türkiye'dir.

Ucuz ve kolay erişilebilir olan domuz eti tüketimi yüksek ülkelere kıyasla, çoğunluğu Müslüman nüfusa sahip ülkeler tüketmez. Bu ülkeler daha pahalı olan sığır ve koç gibi büyükbaş, küçükbaş tüketir. Toplam et miktarı bu iki nedenle daha azdır. Bu bakımdan İslam, et tüketiminde azalma ile ilişkilendirilebilir.

Diğer inançlarda da bulunan kurban ibadeti, İslam'da da vardır, yılda bir kez gerçekleşir. Kurban eti o ailenin yıllık stoğu olur ve ihtiyaç sahiplerine de dağıtılır. Günümüzde ise değil bir aile, bir kişinin tükettiği yıllık et miktarı bile bir kurban etinden çok daha fazladır.

Fiyat ve yetiştirme kolaylığı bakımından diğerlerine göre daha avantajlı görülen kümes hayvanları yıllar içinde tüketimi en çok artan et grubudur. Sığır eti ve domuz eti tüketimi genel olarak azalırken 2019'da en popüler et kümes hayvanı olur. 2000 ile 2019 yılları arasında incelenen 13 ülkede kümes hayvanı tüketimi ikiye katlanır. En fazla tavuk tüketen Avustralya, kişi başı yıllık toplam 121 kg et tüketir. Amerika'da yılda 124 kilogramdan fazla et tüketilir.

Bu kadar et üretip tüketmenin sonucu ne olur?
Tüketim toplumu, ihtiyacına bakmadan hep daha fazlasını ister. Artan talebi karşıyacak alan ve kaynak azlığı sonucu, daha çok hayvan beslemek için yaşam alanı meralardan, çiftliklerden fabrikalara kayar: Hayvanların normal bir ortamda yaşama hakkı çalınır. Bu durumda hayvanların yalnızca yaşam alanı değil aynı zamanda beslenme şekli, gelişme şekli, kesilme şekli değişir.

Sınırlı olan tarım arazileri, daha çok hayvan için daha çok yem yetiştirmek için harcanır: Hem hayvanların hem tarlada bitkilerin dar alanlarda, ilaçlarla daha hızlı ve daha "verimli" gelişimi sağlanarak artan et talebine cevap verilmeye çalışılır.

Doğal ortamında üretilen 50 gram et az gelir, hormonlu 250 gram ete talip olunur. Bünye, kaldıracağından fazla miktarda, üstelik birde hormonlu ve muhtemelen aşırı işlenmiş etle beslenir: Sağlık sorunları artışa geçer. Üstelik yapılan israflar da cabasıdır.

Sonuçta gereğinden fazlasını isteyen insana etin biraz da olsa lüks olması, sürdürülebilir bir sağlık ve çevre için gerekli olur.

Kaynaklar ve İleri Okuma:

You, W., Feng, S., & Donnelly, F. (2023). Total meat (flesh) supply may be a significant risk factor for cardiovascular diseases worldwide. Food Science & Nutrition, 00, 1– 10. https://doi.org/10.1002/fsn3.3300

OECD (2023), Meat consumption (indicator). doi: 10.1787/fa290fd0-en

William Clifford Roberts. (2017) Facts and Ideas from Anywhere. Baylor University Medical Center Proceedings 30:3, pages 384-390.

Sievert, K., Lawrence, M., Parker, C., Russell, C., & Baker, P. (2022). Who has a beef with reducing red and processed meat consumption? A media framing analysis. Public Health Nutrition, 25(3), 578-590. doi:10.1017/S1368980021004092

Ritchie, H.; Roser, M. Meat and Dairy Production. Our World in Data. 2021. Available online: https://ourworldindata.org/meat-production

Whitton C, Bogueva D, Marinova D, Phillips CJC. Are We Approaching Peak Meat Consumption? Analysis of Meat Consumption from 2000 to 2019 in 35 Countries and Its Relationship to Gross Domestic Product. Animals (Basel). 2021 Dec 6;11(12):3466. doi: 10.3390/ani11123466. PMID: 34944243; PMCID: PMC8697883.

Stylianou, K.S., Fulgoni, V.L. & Jolliet, O. Small targeted dietary changes can yield substantial gains for human health and the environment. Nat Food 2, 616–627 (2021). https://doi.org/10.1038/s43016-021-00343-4

Kerna, N. A., Flores, J. V., Holets, H. M., Hafid, A., Pruitt, K. D., Carsrud, N. D. V., ... & Anderson, I. I. (2021). J.“The Truth: Are Humans Vegetarian, Carnivore, or Omnivore? A Review Based on the Anatomy and Physiology of the Human Digestive Tract”. EC Nutrition, 16, 78-86.

Mills, M. R. (1996). The comparative anatomy of eating. ecologos. org.

Cameron J Mitchell, Amber M Milan, Sarah M Mitchell, Nina Zeng, Farha Ramzan, Pankaja Sharma, Scott O Knowles, Nicole C Roy, Anders Sjödin, Karl-Heinz Wagner, David Cameron-Smith, The effects of dietary protein intake on appendicular lean mass and muscle function in elderly men: a 10-wk randomized controlled trial, The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 106, Issue 6, December 2017, Pages 1375–1383, https://doi.org/10.3945/ajcn.117.160325

Willett, W, Rockström, J, Loken, B et al. (2019) Food in the anthropocene: the EAT/Lancet commission on healthy diets from sustainable food systems. Lancet 393, 447–492.

H. Charles J. Godfray et al. , Meat consumption, health, and the environment. Science361, eaam5324(2018).DOI:10.1126/science.aam5324

Joint FAO/WHO/UNU Expert Consultation on Protein and Amino Acid Requirements in Human Nutrition (‎2002 : Geneva, Switzerland)‎, Food and Agriculture Organization of the United Nations, World Health Organization & United Nations University. (‎2007)‎. Protein and amino acid requirements in human nutrition : report of a joint FAO/WHO/UNU expert consultation. World Health Organization. https://apps.who.int/iris/handle/10665/43411

Uyarı Bu web sitesinin içeriği bilgilendirme amaçlıdır ve kişisel tıbbi tavsiye verme amacı taşımaz. Sağlığınızla ilgili tüm sorularınız için sağlık uzmanına başvurmalısınız.

Hayat boyu beslenme : minell's projesi , hayatboyubeslenme