Depreme hazırlıklı olmak: Erken uyarı sistemi

D

ünyadaki en yoğun üç deprem kuşağından biri, Alp-Himalaya Deprem Kuşağında yer alan bir deprem ülkesi Türkiye 6 Şubat'a depremle uyanır. Depremden saatler sonra yakın uzak birçok ildeki telefonlarda erken uyarı sisteminin yeni bir deprem ikazı vermesiyle saniyeler içinde sarsıntı başlar. Maraş'ı ikinci yıkıcı deprem vurmuştur.

Ülkemize ve insanımıza geçmiş olsun. Milletimizin başı sağolsun.   (AFAD Deprem dayanışması | Depremde ne yapılmalı )

Deprem erken uyarı (EEW) sistemleri, bu yüzyılın en yıkıcı depreminde olduğu gibi Dünya'nın en şiddetli ve ölümcül afet risklerini azaltmak için bina dayanıklılığı kadar hayati önem taşır. Depremin gerçek zamanlı izlenmesinin yanında okullarda, hastanelerde, apartmanlarda, araçlarda insanlara kısa süre içinde olsa depreme hazırlanmaya vakit tanır. (Türkiye ve Dünya'da son depremler listesi )

Erken uyarı sistemi nasıl çalışır?
¹ Sistemdeki sismik sensörlerden oluşan sismik ağ, bir depremin oluşturduğu sismik dalgalardan ikincil ve yıkıcı S (secondary) dalgasından daha hızlı yayılan öncül P (primary) dalgasını algılar
² ve sarsıntı konumu ve büyüklük verilerini hızla merkeze aktarır.
³ Merkezdeki telekomünasyon cihazı işlenen verileri, sarsıntı ulaşmadan önce daha ilerideki bölgelere uyarı mesajı olarak gönderir. (bkz: Android Deprem Uyarı Sistemi Nasıl Çalışır?)

Depremler büyük kütle hareketleri de üretir. Japonya'daki 9 büyüklüğünde Tōhoku depreminde P dalgasının (6.0-8.0 km/s) yanında bu dalgalardan çok daha hızlı- ışık hızında- olan kütleçekim / yerçekim dalgaları (300.000 km/s) oluştuğu belirlenir. 2011 Tōhoku depremi gibi büyük depremlerden elde edilen bu gravimetrik veriler, sismik dalgalara kıyasla dakikalar öncesinden, daha uzun uyarı süresi oluşturur. (bkz: Büyüklük nedir, nasıl ölçülür?, Japon Meteoroloji Ajansı: Deprem Erken Uyarı Sistemi)

Saniyeler yada dakikalar kadar kısa zaman önce gelen bu uyarılar can ve mal kaybını azaltmak için harekete geçmeye zaman oluşturabilir. Yangın çıkmasını önlemek için elektrik ve doğalgazın kapatılması, daha güvenli bir yere geçilmesi, çök-kapan-tutun ile hayat üçgeni oluşturulması, hızlı trenlerin ve araçların yavaşlatılıp köprü tünel gibi yerlere girmemesi uyarısında bulunurken, deprem gibi afetlerden etkilenen gayri safi yurtiçi hasılanın (GSYİH) azaltılmasına da katkı sağlar. Dolayısıyla deprem kaynaklı oluşan kayıp ve hasarın en fazla olduğu Türkiye dahil özellikle afetlerden daha çok etkilenen ülkelerde erken uyarı sistemlerine daha büyük yatırım gerekir.

Uyarılar farklı kanallar aracılığıyla gönderilir. Android öncesi zamanlarda radyo ve televizyon kullanılırken ilerleyen zamanlarda hücre yayınları, mobil uygulamalara geçilir. Mesela Japonya'da kablosuz radyo sistemi  (J-ALERT), hücre yayın hizmetleri (CBS) ve deprem uygulaması aracılığıyla çoklu paylaşım yapılır. ABD'de WEA ve ShakeAlert, QuakeAlert USA, MyShake gibi uygulamalar kullanılır. Tayvan'da Meteoroloji uygulaması aracılığıyla uyarı gönderilir. (bkz: Android telefonda acil durumlarda ve depremde uyarı alma)

Deprem erken uyarı sistemi kullanma fikri ilk olarak 1868'de önerilsede ilk uygulama Japonya'nın yüksek hızlı trenlerin raydan çıkmasını önlemek üzere geliştirdiği 1960 yılıdır. 

Sistem yeni, gelişim aşamasında, yer hareketi tahminlerinin doğruluğu ve güncelliği sorgulanıyor, yanlış uyarı gönderiliyor, küçük ve büyük depremlerin başlangıçta ayırt edilemediği gösteriliyor, ve yeterince yaygın değil. Kurulu sistemi olan az sayıda ülkede var:

1993'te ilk deprem uyarı gönderen Meksika,
Dünya'nın en gelişmiş sistemine sahip Japonya,
Kore, Tayvan, ABD,
Avrupa'da ise devlet destekli sisteme sahip yalnızca iki ülke: 

    Romanya 

    yıkıcı 99 depremlerinin ardından 2002 yılında Kandilli'de erken uyarı sistemi kuran Türkiye.

İtalya, İsviçre, Çin, İsrail, Şili, Guatemala, Kosta Rika, El Salvador ve Nikaragua henüz teknik test aşamasındaki ülkeler.

"Meksika, 1985 depreminde 10.000'den fazla kişinin hayatını kaybetmesinden sonra bir sistem kurarken, Japonya'nın sistemi 1995 Kobe depreminde en az 6.000 kişinin hayatını kaybetmesinden sonra kurulur. 2006 yılında, Amerika Birleşik Devletleri Jeoloji Araştırması (USGS) pilot proje olarak West Coast ağı üzerinde çalışmaya başlar. Sismologlar, 2011 yılında Japonya'nın Tōhoku bölgesini vuran 9.0 büyüklüğündeki depremden sonra çalışmaların hız kazandığını, bu depremin ve deprem sonucunda meydana gelen tsunaminin binlerce kişinin ölümüne neden olmasına rağmen, yüksek hızlı trenleri durduran ve başka yerlerdeki insanları siper almaları için uyaran ikazlar sayesinde muhtemelen birçok hayatın kurtarıldığını söylüyor."

> USGS Son Doğal Afet Bildirimleri

Depremle ilgili sıkça sorulan sorular

Yalnızca deprem öncesi için değil sonrasına yönelik de çeşitli uygulamalar kullanılıyor. Erken uyarı sisteminden başka, geliştirilen bir uygulama deprem yoğunluk haritalarını güncellemeyi amaçlıyor. 2019'da İstanbul depreminden sonra uygulanan pilot projede 'Depremi Hissettim' uygulaması aracılığıyla vatandaşlardan hissettikleri sarsıntıya ilişkin geri dönüşü alınan verilerle deprem sonrası kısa sürede gerçekçi deprem izo-yoğunluk haritası oluşturmak mümkün olabiliyor.

Depremde can ve mal kaybını azaltılmasında sistem ve uygulamaların yanında afet sonrası bedensel, ruhsal travmaların tedavisi ile hijyen yetersizliği ve salgın riskine karşı gerekli sanitasyon, içme ve temizlikte kullanılacak temiz su, hava kirliliğine karşı maske, hasta ve çocuk bezi benzeri hijyen, beslenme ve barınma ihtiyacının en hızlı şekilde bölgedeki insanlara ulaştırılması gerekiyor.

Güncelleme: 6 Şubat depremi için geçmiş afetler baz alınarak afet sonrası sağlık bilgilendirme kitapçığının oluşturulmasını destekleyen yeni bir çalışma, oluşturulan afiş ve bilgiendirmelerin özellikle genel halk düzeyine uygun olarak kolay, sade ve anlaşılır bir dille yazılmasına dikkat çekti.

Sık deprem yaşanan bölgelerden Japonya'da Büyük Doğu Japonya Depremi'nden bu yana yer ve hava olayları devam ederken, yeni yılın ilk günü yaşanan 7.6 büyüklüğündeki deprem ve tsunaminin ardından, afetlerden etkilenen insanlar arasında sağlık hizmetlerinin desteklenmesinde yararlı olan kitapçıklara odaklanıldı. Mart 2011'de Tohoku Üniversitesi tarafından, Büyük Doğu Japonya Depremi deneyimlerine dayanarak yayınlanan “Afet Sonrası Sağlık Hizmetleri” kitapçığı memnuniyet anketine toplam 505 Japon kuruluşu katıldı ve değerlendirme yaptı. Sonuçlar, kitapçıklar aracılığıyla afet sonrası bakım hakkında bilgi sağlarken genel halkın anlama kolaylığının dikkate alınması gerektiğini gösterdi.

Kaynaklar ve İleri Okuma:

Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı AFAD. Türkiye Deprem Tehlike Haritası. Afet Farkındalık Eğitimi. Deprem Öncesi, Anı ve Sonrası. 2023

Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (KRDAE) Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Değerlendirme Merkezi (BDTİM): Son deprem listesi Haritada son depremler VERİ TOPLAMA, DEĞERLENDİRME DEPOLAMA VE DAĞITIMI Otomatik Çözümler

USGS Magnitude 2.5+ Earthquakes, Past Day. USGS Büyüklüğü 2.5+ Depremler

Japan Meteorological Agency: Deprem bilgi listesi

Vikipedi. 2023 Kahramanmaraş depremleri. 6 Şubat 2023.

Kırcı, P., Arslan, D., & Dinçer, SF (2023). A Communication, Management and Tracking Mobile Application for Enhancing Earthquake Preparedness and Situational Awareness in the Event of an Earthquake. Sustainability, 2023, 15.2: 970.

Montagner JP, Juhel K, Barsuglia M, Ampuero JP, Chassande-Mottin E, Harms J, Whiting B, Bernard P, Clévédé E, Lognonné P. Prompt gravity signal induced by the 2011 Tohoku-Oki earthquake. Nat Commun. 2016 Nov 22;7:13349. doi: 10.1038/ncomms13349. PMID: 27874858; PMCID: PMC5121411.

Vallée M, Ampuero JP, Juhel K, Bernard P, Montagner JP, Barsuglia M. Observations and modeling of the elastogravity signals preceding direct seismic waves. Science. 2017 Dec 1;358(6367):1164-1168. doi: 10.1126/science.aao0746. PMID: 29191903.

Cremen, G., Galasso, C. & Zuccolo, E. Investigating the potential effectiveness of earthquake early warning across Europe. Nat Commun 13, 639 (2022). https://doi.org/10.1038/s41467-021-27807-2

Wald DJ. Practical limitations of earthquake early warning. Earthquake Spectra. 2020;36(3):1412-1447. doi:10.1177/8755293020911388 ShakeAlert

ANDROID EARLY EARTHQUAKE WARNINGS How Android Earthquake Alerts System Works

Dallo I, Marti M, Clinton J, Böse M, Massin F, Zaugg S. Earthquake Early Warning in Countries Where Damaging Earthquakes Only Occur Every 50 to 150 Years – the Societal Perspective. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=4231152 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.4231152

Cremen, G; Galasso, C; (2020) Earthquake early warning: Recent advances and perspectives. Earth-Science Reviews , 205 , Article 103184. 10.1016/j.earscirev.2020.103184

Yalçın I, Kocaman S, Gökçeoğlu C. A CitSci Approach for Rapid Earthquake Intensity Mapping: A Case Study from Istanbul (Turkey). ISPRS International Journal of Geo-Information. 2020; 9(4):266. https://doi.org/10.3390/ijgi9040266

Oth, A., Böse, M., Wenzel, F., Köhler, N., & Erdik, M. Evaluation and optimization of seismic networks and algorithms for earthquake early warning–the case of Istanbul (Turkey). Journal of Geophysical Research: Solid Earth, 2010. 115(B10).

Alcık, H., Özel, O., Apaydın, N., & Erdik, M. (2009). A study on warning algorithms for Istanbul earthquake early warning system. Geophysical Research Letters, 36(5).

Kaya, S. , Kıyılı, R. "Antakya'da Ortaçağ'da Meydana Gelen Doğal Âfet ve Salgın Hastalıklara Bir Bakış/Contagious Diseases and Natural Disasters That Occured in Antioch in The Medieval Ages" . Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6 (2014 ): 403-418 https://dergipark.org.tr/en/pub/mkusbed/issue/19557/208448

The Wall Street Journal. Earthquake Early Warning Systems Taking Too Long to Roll Out, Scientists Say.

Cao, Chunxiang, et al. "Epidemic risk analysis after the Wenchuan Earthquake using remote sensing." International Journal of Remote Sensing 31.13 (2010): 3631-3642.

Spencer, HarrisonC, et al. "Disease surveillance and decision-making after the 1976 Guatemala earthquake." The Lancet 310.8030 (1977): 181-184.

Başoğlu, Metin, et al. "Prevalence of posttraumatic stress disorder and comorbid depression in earthquake survivors in Turkey: an epidemiological study." Journal of Traumatic Stress: Official Publication of The International Society for Traumatic Stress Studies 17.2 (2004): 133-141.

Kawan, B. Bhakta. "Homeopathy dealing with epidemic diseases after earthquake in Nepal." Allgemeine Homöopathische Zeitung 262.02 (2017): DF06-01.

Marahatta SB. Control of the Outbreak of Disease Aftermath Earthquake: An Overview. Nepal J Epidemiol. 2015 Jun 1;5(2):468-9. doi: 10.3126/nje.v5i2.12828. PMID: 26913205; PMCID: PMC4727545.

Okuyama, J., Seto, S., Fukuda, Y. et al. Establishment of a post-disaster healthcare information booklet for the Turkey–Syrian earthquake, based on past disasters. Sci Rep 14, 1558 (2024). https://doi.org/10.1038/s41598-024-52121-4

Uyarı Bu web sitesinin içeriği bilgilendirme amaçlıdır ve kişisel tıbbi tavsiye verme amacı taşımaz. Sağlığınızla ilgili tüm sorularınız için sağlık uzmanına başvurmalısınız.