Fitoterapi, hastalıkların önlenmesi iyileştirilmesinde tıbbi olduğu kanıtlanmış bitkilerle tedavidir.
Bitkisel tedavide başı çeken ise Almanya. Alman hükümeti 70lerin sonunda bilim insanlarını biraraya getiren Komisyon E'yi kurar. Komite, bitkilerin tıbbi güvenliğini değerlendiren ve kullanımları, dozajları, yan etkileri, ilaç etkileşimleri, kullanılmaması gereken durumları içeren 380 rapor yayınlar. Tıbbi bitkiler eczanelerde satılır, hekimlerce reçete edilir.
Türkiye ise bitkilerle bütünleyici tedavide henüz yeni gelişmekte. Ülkemizde de sıkça başvurulan şifalı otlar, doğal olduğu için zararsız sanılıyor. Bakanlık onayı almamış paketler yada uzmanı olmadan doğadan toplanıp kullanılabiliyor. Örneğin Matricaria recutita L. (Mayıs papatyası) ile Tanacetum parthenium L. (Gümüşdüğme) türlerini ayırt etmek tecrübe gerektiriyor. Hyoscyamus niger (banotu) zehirinden dolayı vakti zamanında Hipokrat, “Primum non nocere” (önce zarar verme) diyerek bitkilerin zararlı etkilerine dikkat çekmiştir.Bazı kesimlerce de ticarete döndürülüp suistimal edilen tıbbi bitkiler hakkında sağlıkçılar yeterli akademik bilgiyle mezun olur, hekimler uygun durumlarda hastayı doğru bitki ve dozaja yönlendirirse sentetik ilaç ve rastgele bitki kullanımı da azaltılabilir.
Bazı faydaları ve yan etkileri araştırılmış bu bitkilerden birkaç tanesi:
- Tıbbi olarak kullanılan Olea europaea L. (zeytin) bütün semavi kitaplarda da anılan bitkilerden. Akdeniz bölgesinin simgesi zeytin ağacı, kabuğu, meyvesi, yaprağı ve yağıyla besin ve şifadır. Halk arasında şeker, tansiyon ve enfeksiyona karşı kullanımı eski tarihlere uzanır. Zeytin ağacında acı bir fenolik bileşik olan oleuropein antioksidan, antimikrobiyal, antiviral, antienflamatuvar (iltihaplanma karşıtı) , antiaterojenik (damar tıkanıklığı önleyici), antikarsinojenik, hipoglisemik (kan şeker düşürücü) etki gösterir. Oleuropein, zeytin meyvelerinin işlemi sırasında acılığı gidermek için arındırılır. Baskın olarak bulunduğu zeytin yaprakları dahilen (günde 7-8 gram, 150ml sıcak suda demlenerek) iştah açıcı, idrar söktürücü, ateş düşürücü olarak, haricen iltihaplı yaraların temizlenmesi ve pansumanında kullanılır. Zeytin yaprağı özünün sıtma ateşi düşürmede etkili olduğu, mide sorunlarına yol açan helikobakter pilori için antibakteriyel etki gösterdiği bildirilir. Bazı çalışmalara göre zeytin LDL kolesterol seviyesini iyileştirebilir.
- Punica granatum L. (nar) antik çağlarda bilinen, kullanımı milattan önceye uzanan bir bitkidir. Meyvesi, kabuğu, yaprağı, tohumu, çekirdeği ve çiçek özütü antosiyanin, ellagik asit, punikik / punisik asit dahil farklı bileşenleri dolayısıyla ilaç olarak kullanılır.Eski kültürlerde, İslam tıbbında nar kabuğu özü ve nar çiçeğinin kanamayı durdurduğu ve yara,ishal, ülser, hazımsızlık, bağırsak solucanları, sarılık, öksürük tedavisinde kullanıldığı yazılır. Diş ve dişeti güçlendirici, plak oluşumunu azaltıcı, gargara olarak boğaz ağrısı ve ağız kokusuna iyi geldiği bildirilir. Damar tıkanıklığı, kireçlenme, diyabet, hipertansiyon, bazı kanser türleri için faydalı etkileri gösterilir. Bir incelemede hem nar suyunun hem de tohum yağının kan basıncını etkili bir şekilde düşürebileceği bildirilir.
- Bir başka doğal ilaç olan Rosa canina L. (Kuşburnu), portakaldan 20 -30 kat C vitamini zenginidir. Ortaçağ geleneksel tedavilerinde romatizmal ağrılar, iltihap, diyare (ishal), skorbüt (dişeti kanaması), şeker hastalıkları, bağırsak kurtları, böbrek ve safra taşlarına önlem olarak kullanılır. İçerdiği lipid türevleri iltihaplanma ve tümöre karşı (antitümör) etkilidir. Osteoartrit (kemik kireçlenmesi) hastalığında iltihap, ağrı ve sertliği azaltır.
- Rosa sp. (Gül) yaprağı, suyu, esans yağı özellikle depresyon ve gerginliğe karşı rahatlatıcı olarak lavanta yağı ile aromaterapi ve Osmanlı döneminde halk ilacı olarak sıkça kullanılır. Göğüs ve karın ağrıları ve sindirim bozukluğunda kullanıldığı, deri hastalıklarında ağrı, sızı, sivilce, çıban üzerine gülün zeytinyağında bekletilerek hazırlanmış gülyağı sürülerek tedavi edildiği yazılır. Gülsuyu mide bulantısında, kusma, baş ağrısı, baş dönmesine karşı önerilir. Gül kokusunun hafızayı güçlendirmede, Rosa damascena (Isparta gülü) yağının öğrenme ve hafıza işlevinde yararlı etkileri gösterilir.
UYARI! Tıbbi bitkiler, sentetik ilaçlar gibi tedavi edici ve ilaçların etken maddesidir. Tıpkı ilaçlar gibi doz, kullanım süresi, hamilelik ve farklı hastalıklarda kullanım durumu, kullanılan ilaçlarla etkileşim gözardı edilirse istenmeyen durumlar görülebilir. Örneğin:
! Zeytin yaprağı özütü kan basıncını düşüren ilaçlar, antidiyabetikler, antiplateletler, antikoagülanlar ile etkileşebilir. Zeytin yaprağını safra kanalı taşı, kalp hastalığı veya böbrek yetmezliği olan kişiler kullanmamalı, diyabet hastaları dikkatli olmalıdır.
! Nar yüksek dozda alındığında gastrointestinal sistemde bozukluk oluşabilir. Nar suyunun hipotansif kişilerde kullanılması önerilmez. Gövde kabuğu ve kökler alkaloit içeriği nedeniyle, yüksek dozda alındığında kusma, baş dönmesi, görmede bozukluk ve soluk almada problem oluşabilmektedir.
! Kuşburnu meyvesini diyabet, Glukoz 6-fosfat dehidrojenaz eksikliği, hemokromotoz, talasemi veya anemi gibi demir eksikliğine bağlı bozukluğu olan yada kalp krizi, orak hücre hastalığı, inme, derin ven trombozu ve pulmoner emboli geçiren hastalar kullanmamalıdır.
! Sarımsak aşırı tüketildiğinde kalp, karaciğer ve böbreklerde zararlı etkilere yol açabilir.
! Meyan 6 hafta süresince, günlük 20 g dan fazla kullanıldığında hipertansiyon, baş ağrısı, aşırı uyku, kalp zayıflığı oluşturabilir.
! Göz sağlığı için yararlı yüksek A vitamin içeren 'Moringa Oleifera' moringa çayı, bağırsak kasılmaları ile kabızlıkta kullanılırken mide bulantısı ve ishale, rahimde kasılmayı tetikleyip gebelikte düşük tehlikesine neden olabilir.
! Sedef, egzema, migren belirtilerini, LDL kolesterolü azaltabilen antidepresan etkili 'Ganoderma lucidum' Reishi mantarı kan pıhtılaşmasını geciktiribilir.
! Sarı kantaron yüksek dozda fototoksik etkilidir.
! Mate çayı aşırı dozda kas spazmları ve kalpte ritm bozuklukları oluşturur.
! Adaçayı günde 15 g civarında tüketildiğinde aşırı ateş, titreme, konvulziyonlar meydana gelir.
! Diyabet ilacı kullanan hasta, konsantrasyon artırıcı olarak ginseng bitkisini alırsa hipoglisemi ile karşılaşabilir.
! Tansiyon düşürücü ilaç kullanan hasta, karaciğeri için fazla karahindiba tüketirse hipotansiyon riski oluşturur.
! Warfarin (pıhtılaşmayı engelleyici / kan sulandırıcı ilaç) pek çok bitki ile etkileşir.
! Meyan kökü, potasyum kaybına neden olan diğer ilaçlarla etkileşimiyle potasyum kaybını arttırarak kalp ilaçlarına duyarlılığı arttırır.
! Sarı kantaron, siklosporin, digoksin gibi oral kontraseptifler (doğum kontrol ilaçları) ve antikoagulanlar (pıhtılaşmayı engelleyici) gibi pek çok ilaçla etkileşir ve ilacın serum seviyeleriyle tedavi edici etkilerini azaltabilir.
! Keten tohumu alınan diğer ilaçların emilimini geciktirebilir.
! Isırgan aşırı dozda diyabet ilaçları ile etkileşir.
https://buecher.heilpflanzen-welt.de/BGA-Kommission-E-Monographien/
T.C Sağlık Bakanlığı Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu
Chrubasik, S. A one-year survey on the use of a powder from Rosa canina lito in acute exacerbations of chronic pain. Phytother. Res., 2008. 22: 1141-1148. https://doi.org/10.1002/ptr.2352
Can G., et al. Evaluation of Evidence-Based Phytotherapy Applications. 2020; 6(3): 571-576. doi:10.5222/jaren.2020.20591
Rocha, J. et al. Phytochemical and antioxidant analysis of medicinal and food plants towards bioactive food and pharmaceutical resources. Sci Rep. 2021. https://doi.org/10.1038/s41598-021-89437-4
Li, Zhiyong et al. A unique understanding of traditional medicine of pomegranate, Punica granatum L. and its current research status. Journal of Ethnopharmacology. 2021. 10.1016/j.jep.2021.113877
Ersöz, T., Akçiçek, E., Altıntaş A., Demirezer, L.Ö. Bitkilerle Tedavi. 2010
Koşar, M. et. al. Oleuropein in olive leaf and its pharmacologial effects. Journal of Health Sciences. 2017
Martinez-Rodriguez, A.J. et al. Olive-Leaf Extracts Modulate Inflammation and Oxidative Stress Associated with Human H. pylori Infection. Antioxidants 2021. https://doi.org/10.3390/antiox10122030
Kartal M, Demirbolat İ, Demirci F. Avrupa Farmakopesinde bulunan uçucu yağlar ve aromaterapide klinik kullanımları. 2021.
Atanasov, A.G. et al. Vasculoprotective Effects of Pomegranate (Punica granatum L.). Front. Pharmacol. 2018. 9:544. doi: 10.3389/fphar.2018.00544
Uyarı Bu web sitesinin içeriği bilgilendirme amaçlıdır ve kişisel tıbbi tavsiye verme amacı taşımaz. Sağlığınızla ilgili tüm sorularınız için sağlık uzmanına başvurmalısınız. Linnaean taksonomi Linne (L.) “Bir cerrah bütün bitkileri tanımak, onları nasıl kullanacağını bilmek zorundadır” Paraselsus (1493-1541)